علاوه بر معاینه دندانها ولثه در یک معاینه روتین دهان باید به بررسی و معاینه بافت نرم دهان و ناحیه اطراف دهان هم پرداخت.دندانپزشک در معاینه این نواحی باید به دنبال ضایعاتی که ممکن است آن نواحی را درگیر کرده باشد بگردد.برخی ضایعات بی ضرر هستند و میتوانند به آسانی و براساس ظاهرشان تشخیص داده شوند..اما برخی از ضایعات به راحتی تشخیص داده نمیشوند و نیاز به مراحل تشخیصی بیشتری (مانند بیوپسی به معنی برداشتن قسمتی از ضایعه و بررسی آن در زیر میکروسکوپ) دارند.یک درصد کوچکی از ضایعات ممکن است پیش بدخیم یا حتی بدخیم باشند.
ضایعات پیش بدخیم یا ضایعات پیش سرطانی چه ضایعاتی هستند؟ ضایعات پیش بدخیم یا پیش سرطانی دهان (که به عنوان ضایعات بدخیم بالقوه نیز شناخته میشوند) ممکن است پوشش مخاطی دهان (که به عنوان اپیتلیوم شناخته میشود) را درگیر کنند و خطرتبدیل شدن (انتقال) به سرطان دهان را دارند،اگر چه پیش گویی کردن این که کدام ضایعات تبدیل به سرطان میشوند و چه مدت زمانی طول میکشد که این اتفاق بیفتد مشکل است.بیشتر این ضایعات در افراد بیش از ۴۰ سال و آنهایی که ریسک فاکتورهای مانند استفاده از تنباکو و یا استفاده از الکل دارند دیده میشوند.اگر چه این ضایعات در افراد با سنین پایین تر و آنهایی که ریسک فاکتورهای کلاسیک را ندارند هم ممکن است دیده شوند.
چگونه ضایعات پیش بدخیم شناسایی میشوند؟ ضایعات پیش بدخیم و سرطانها در مراحل اولیه خود معمولا بدون علامت هستند(مثلا بیماران دردی ندارند و حتی آنها نمیدانند که دارای ضایعه هستند) بنابراین شناسایی این ضایعات وابسته به معاینات دقیق بافت نرم دهان بوسیله دندانپزشک میباشد.معاینه باید شامل معاینه داخل وخارج لب،گونه(مخاط باکال)،سطح وزیر زبان،کف دهان،لثه،سقف دهان(کام)،خلف دهان،/گلو (اوروفارنکس )باشد.
البته بیشتر ضایعات دهان به علت تروما ایجاد میشوند و پتانسیل سرطانی شدن را ندارند(شکل زیر را ببنید).بهرحال برخی ضایعات دهان دارای نمایی هستند که شک دندانپزشک را به این که این ضایعه پیش سرطانی هستند را بالا میبرند
کدام ضایعات شک دندانپزشک را بالا میبرند؟پچ هایی (لکه هایی)که دارای رنگ قرمز،سفید و یا سفیدوقرمز هستند یا آنهایی که ممکن است زخمی باشند(یک ناحیه که فاقد اپیتلیوم است). مخصوصا وقتی این پچ ها در مناطق با ریسک بالا مثل سطوح طرفی زبان، زیر زبان، کف دهان وخلف دهان (گلو(اوروفارنکس)) پیدا شوند.یک پچ سفید که با کشیدن گاز پاک نمیشود ودندانپزشک نمیتواند برای آن توجیهی پیدا کند ممکن است به عنوان لکوپلاکیا شناسایی شود و نواحی که به صورت مخلوط نواحی قرمز وسفید دارند را را اریترو پلاکیا شناخته میشوند. ضایعاتی که قسمتی از آنها به شکل قرمز میباشد ریسک بیشتری دارند که پیش بدخیم یا بدخیم باشند.ضروری است این ضایعات بطور دقیق تشخیص داده شوند.
ضایعات پیش بدخیم چگونه تشخیص داده میشوند؟ یک قسمت کوچک از ضایعه تحت بی حسی موضعی (بیوپسی) برداشته میشود وجهت بررسی میکروسکوپیک به پاتولوژیست ارسال میشود
نتایج احتمالی بیوپسی گرفته شده که توسط پاتولوژیست گزارش میشودچه خواهد بود؟ سه نتیجه احتمالی ممکن است از سوی پاتولوژیست گزارش شود:خوشخیم(شایعترین)،پیش بدخیم،یا سرطان. در گزارش پاتولوژی از اصطلاحات پاتولوژی استفاده میشود. مثل هیپر پلازی/هیپرکراتوز اپیتلیالی یا سایر تشخیص های خوشخیم دیگر، دیسپلازی اپیتلیال (برای ضایعات پیش بدخیم) یا اسکواموس سل کارسینوما(شایعترین نوع سرطان که در حفره دهان دیده میشود).در دیسپلازی اپتلیال ، سلول هایی که لایه هایی از اپیتلیوم را میسازند غیر نرمال (آتیپی) به نطر میرسند و بسته به مقدار سلولهای غیرنرمال که به صورت میکروسکوپیک دیده میشوند ممکن است دیسپلازی را به صورت خفیف، متوسط ، شدید یا کارسینوم اینسایتو(جاهایی از اپیتلیوم که سلولهای آتیپیک در تمام لایه های آن دیده میشوند) درجه بندی می شود. در کارسینوم سلول سنگفرشی این سلولهای غیر نرمال نه تنها در تمام لایه های اپیتلیوم دیده میشوند بلکه به لایه زیر اپتلیوم و بافت های عمقی ترنیز نفوذ کرده اند.
چگونه بیماران با دیسپلازی اپیتلیال بیماریشان توسط پزشک یا دندانپزشک مدیریت میشود؟ بیماران با دیسپلازی درجه بالا (دیسپلازی شدید یا کارسینوم اینسایتو)به طور کلی شانس بالاتری برای وقوع تغییرات بدخیمی در ضایعه از افراد با دیسپلازی با درجه دارند.بی نهایت مهم است که بیماران با دیسپلازی اپیتلیال دهان توسط یک متخصص آموزش دیده در این زمینه مدیریت شوند.حذف رفتارها با ریسک بالا و تشویق به انجام رفتارهای حفاظتی (مثل رژیم غذایی سالم) جزئ اقدامات ضروری میباشد.برداشت ضایعه پیش بدخیم توسط جراحی ممکن است باعث حفاظت بیمار از تغییرات بدخیم بعدی شود و البته ممکن است هیچ اثر حفاظتی نداشته باشد(Surgical removal of a premalignant lesion may or may not be warranted). .بدون توجه به این که ضایعه توسط جراحی برداشته شده است یا نه معاینات فالوآپ نزدیک بهم دوره ای بیماران جهت کشف هر تغییری در ضایعه حیاتی است . به خاطر این که ضایعات میتوانند عود کنند وتبدیل به ضایعات بدخیم شوند. این حادثه در هر زمانی ممکن است رخ دهد.
سوال وجوابهای مربوط به ضایعات دهانی پیش بدخیم
دندانپزشک به من گفت که دارای دیسپلازی هستم،این چه معنی میدهد؟ دیسپلازی یک تشخیص میکروسکوپی است و بعد از این که یک قطعه از بافت دهان (بیوپسی) تحت میکروسکوپ بررسی شد قابل شناسایی است وبه معنی این است که تغییرات پیش بدخیم که ممکن است به بدخیمی تبدیل شوند وجود دارد اما هنوز سرطان ایجاد نشده است.همه تغییرات دیسپلاستیک تبدیل به بدخیمی(سرطان) نمیشوند اما چون ما نمیدانیم که کدام ضایعات پیش بدخیم ممکن است تبدیل به بدخیمی شوند تمام این ضایعات باید درمان شوند ویا تحت نظارت دقیق باشند.شما باید با دندانپزشکتان صحبت کنید و تغییراتی در شیوه زندگیتان بدهید تا به این طریق ریسک تبدیل ضایعه دیسپلاستیک به بدخیمی را کاهش دهید
من یک ضایعه پیش بدخیم بر روی زبانم دارم،آیا این ضایعه به دیگر قسمتهای دهان یا بدن من منتشر میشود؟ ضایعات پیش بدخیم همانند سرطان یا عفونت به دیگر نواحی منتشر نمیشوند. بهرحال این ضایعات در هر زمانی ممکن است تبدیل به سرطان شوند.
اگر من سیگارکشیدن را قطع کنم این ضایعه پیش بدخیم برطرف میشود؟ برخی از ضایعات بهترمیشوند وبرخی به طور کامل محو میشوند.بطور کلی قطع سیگار جهت حفط سلامتی بدنتان به شما توصیه میشود.البته حتی بعد از قطع سیگار شما هنوز ریسک ضایعات پیش بدخیم را دارید ،اگر چه این ریسک کم شده است.
آیا بیوپسی کار پیچیده و دردناکی است؟ خیر. معمولا بیوپسی یک جراحی کوچک است که چند دقیقه طول میکشد.در ابتدا بی حسی موضعی به ناحیه زده میشود وسپس یک قطعه کوچک از ضایعه برداشته میشود وسپس ناحیه تحت فشار کم قرار داده میشود تا خونریزی متوقف شود وممکن است در ناحیه کمی سوزش را تجربه کنید ومعمولا بدون عارضه ناحیه بیوپسی ترمیم میشود
اگر ضایعه برداشته شود آیا هنوز لازم است که توسط دندانپزشک به صورت دوره ای تحت معاینه شوم؟ بله گاهی اوقات ضایعات عود میکنند.گاهی اوقات ضایعات دیگری در محل دیگری ایجاد میشوند.معاینات مکرر ضروری هستند
دندانپزشک من یک وسیله جدید برای شناسایی این ضایعات دارد.آیا وجود چنین وسیله ای در مطب دندانپزشکی الزامی است یا این وسیله نسبت به معاینات دوره ای منظم برتری دارد؟ مطالعات بیشتری برای ارزیابی منافع وفواید استفاده از این وسیله های جدید نیاز است و آنها نباید جایگزین معاینات بصری منظم شوند.یک مزیت استفاده از این وسایل ممکن است این باشد که دندانپزشک احساس کند که این وسایل به او کمک میکنند که از نادیده گرفته شدن برخی از آبنرمالیتی ها در حین معاینات روتین جلوگیری میکند
آیا دیسپلازی به این معنی است که من در نهایت مبتلا به سرطان میشوم؟ ضرورتا خیر.دیسپلازی معنی میدهد که بافتها زیر میکروسکوپ غیر نرمال دیده میشوند اما آن بدخیم نیست وممکن است ضایعه در حالت دیسپلاستیک باقی بماند وتبدیل به بدخیمی نشود.ممکن است حتی ضایعه پسرفت کند وبه شکل کاملا نرمال در آید.به خاطر این که غیرممکن است که ضایعات پیش بدخیمی را که ممکن است تبدیل به بدخیمی شوند را شناسایی کرد،تمام ضایعات باید به طور منظم ودر فواصل زمانی کوتاه توسط دندانپزشک به صورت دوره ای معاینه شوند. پرهیز از رفتارهای پرخطر مثل کشیدن سیگار یا نوشیدن الکل ضروری است.